Бәйдібек ауданындағы ауыл шаруашылығы: қазіргі жағдайы, өзекті мәселелері және даму бағыттары
Ауыл шаруашылығы – мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайына тікелей әсер ететін негізгі стратегиялық салалардың бірі. Қазақстандағы ауыл халқының негізгі тіршілік көзі ретінде бұл сала – ұлттық экономиканың өзегі, ел дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ететін басты тетік. Әсіресе, Түркістан облысы секілді оңтүстік өңірлер үшін ауыл шаруашылығы саласы – экономикалық өсудің, жұмыс орындарын арттырудың және ауыл тұрғындарының өмір сапасын жақсартудың басты құралы саналады.
Осы облысқа қарасты Бәйдібек ауданы – табиғаты мен климаты ауыл шаруашылығы өндірісіне бейімделген, халқы еңбекқор және жер ресурстары қолайлы аймақ ретінде ерекшеленеді. Бұл өңір – ауыл шаруашылығына икемді ландшафты, құнарлы топырағы мен малға жайлы жайылымы бар аймақ. Ауданның негізгі экономикалық бағыты – мал шаруашылығы мен егін шаруашылығын қатар дамыту. Соңғы жылдары мемлекеттік бағдарламалардың арқасында бұл салаларда айтарлықтай алға ілгерілеушіліктер байқалғанымен, бірқатар өзекті мәселелер де туындап отыр.
Бәйдібек ауданының ауыл шаруашылығы: әлеуеті, даму бағыттары және болашағы
Ауыл шаруашылығы – кез келген мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығы мен азық-түлік қауіпсіздігінің негізгі тіректерінің бірі. Бұл сала тек ауылдық жерлердің экономикалық әл-ауқатын қамтамасыз етумен ғана шектелмей, сонымен қатар жалпыұлттық даму мен стратегиялық тұрақтылықтың да басты факторларының қатарында. Қазақстан жағдайында ауыл шаруашылығы – табиғи-климаттық ерекшеліктерді тиімді пайдалану арқылы халықты азық-түлікпен қамтамасыз ететін, экспорттық әлеуеті бар басты бағыт. Осы тұрғыдан алғанда, Түркістан облысының Бәйдібек ауданы – аграрлық даму әлеуеті жоғары өңірлердің бірі ретінде ерекшеленеді.
Географиялық және табиғи ерекшеліктері
Бәйдібек ауданы Түркістан облысының орталық бөлігінде орналасқан. Аудан жері негізінен жазықты, қыратты және таулы аймақтардан тұрады. Мұндай әркелкі бедер құрылымы ауданның табиғи ресурстық әлеуетін әртараптандыруға, яғни мал шаруашылығы мен егіншілікті қатар дамытуға қолайлы жағдай туғызады. Аудан аумағында жайылымдық жерлер мен тәлімі жерлер молынан кездеседі. Бұл – жайылымдық мал шаруашылығын дамытудың табиғи алғышарттарын қалыптастырады.
Климаты – қоңыржай құрғақ, жауын-шашын негізінен көктем және күз айларында түседі. Мұндай климаттық жағдай суды тиімді әрі үнемді пайдалануды қажет етеді. Осыған байланысты, соңғы жылдары ауданда тамшылатып және жаңбырлатып суару технологиялары енгізіліп, су ресурстарын тиімді пайдалану бағытында жүйелі жұмыстар жүргізіліп келеді.
Халықтың әлеуметтік құрылымы және еңбек ресурстары
Бәйдібек ауданында халықтың басым бөлігі ауылдық елді мекендерде тұрады. Бұл – еңбек ресурстарының ауыл шаруашылығына бағытталуына негіз болады. Ауыл тұрғындарының басты кәсібі – мал бағу мен егіншілік. Атадан балаға жалғасқан дәстүрлі кәсіппен айналысатын халықтың біліктілігі мен тәжірибесі – аудан агроөнеркәсіп кешенінің тұрақты дамуының кепілі.
Алайда, жастардың қалаға көшуі, жас мамандардың тапшылығы секілді әлеуметтік мәселелер кадрлық әлеуетке белгілі бір дәрежеде кері әсерін тигізіп отыр. Бұл мәселені шешу үшін мақсатты білім беру бағдарламалары мен ауыл жастарына арналған гранттық қолдаулардың рөлін күшейту маңызды.
Ауыл шаруашылығының негізгі бағыттары
1. Мал шаруашылығы
Мал шаруашылығы – Бәйдібек ауданының ауыл шаруашылығындағы жетекші салалардың бірі. Аудан халқының көпшілігі мал өсірумен айналысады. Бұл кәсіп – ата кәсіпке айналған, тарихи тұрғыдан қалыптасқан бағыт. Мал шаруашылығы негізінен ірі қара, ұсақ мал (қой, ешкі), жылқы және түйе өсіруге бағытталған.
Соңғы жылдары асыл тұқымды мал өсіру ісі жолға қойылып келеді. Атап айтқанда:
Сүтті бағыттағы асыл тұқымды сиырлар;
Етті бағыттағы қазақтың ақбас тұқымы;
Жүнді бағыттағы меринос қойлары;
Төзімді қазақы жылқы тұқымдары кеңінен өсірілуде.
Мал өнімдері – ет, сүт, жүн, тері ішкі нарыққа шығарылып, өңдеу кәсіпорындарына жөнелтіледі. Кейбір ірі шаруа қожалықтары өнім өңдеу бағытында да табысты жұмыс жүргізуде: ет комбинаттары, сүт өңдеу цехтары, шұжық шығару кәсіпорындары іске қосылған.
2. Өсімдік шаруашылығы
Ауданда өсімдік шаруашылығы суармалы және тәлімі егіншілікте дамып келеді. Негізгі егілетін дақылдар:
Дәнді дақылдар: бидай, арпа, жүгері;
Майлы дақылдар: күнбағыс;
Мал азығы: жоңышқа, сора;
Көкөніс пен жеміс-жидек: қияр, қызанақ, асқабақ, алма, өрік, жүзім және шие.
Ауыл тұрғындарының жеке шаруашылықтарында бақша және бау-бақша өнімдері де кең көлемде өсіріледі. Бұл – ауылдық табыстың қосымша көзіне айналып отыр.
Су тапшылығын ескере отырып, заманауи суару технологиялары енгізілуде. Бұл – өнімділікті арттырып, су ресурстарын үнемдеуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік бағдарламалар және қолдау тетіктері
Ауыл шаруашылығының дамуын қолдау мақсатында Бәйдібек ауданында бірқатар мемлекеттік бағдарламалар сәтті іске асуда. Олар:
«Агробизнес-2020» – агросаланы инновациялық дамыту, инвестиция тарту;
«Ауыл – Ел бесігі» – ауыл инфрақұрылымын жаңғырту;
«Қарапайым заттар экономикасы» – отандық өнім өндірушілерді қолдау;
«Сыбаға», «Алтын асық», «Құлан» – мал басын көбейтуге арналған арнайы жобалар.
Бұл бағдарламалар арқылы шаруаларға:
Жеңілдетілген несиелер;
Субсидиялар;
Заманауи техника сатып алу мүмкіндіктері;
Жерді тыңайту, сапалы тұқыммен қамтамасыз ету сияқты қолдаулар көрсетілуде.
Агроқұрылымдар мен кооперация
Ауданда жүздеген шаруа қожалықтары мен ондаған ауыл шаруашылығы кооперативтері жұмыс істейді. Олар:
Жергілікті жағдайға бейімделген өнім өндіреді;
Жаңа агротехнологияларды қолданады;
Өзара кооперация арқылы шығынды азайтып, кірісті арттырады;
Кейбірі өнім өңдеумен де айналысады – бұл қосымша жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді.
Негізгі мәселелер мен оларды шешу жолдары
Ауыл шаруашылығы саласында бірқатар жүйелі мәселелер бар:
Мәселе Шешу жолдары
Су тапшылығы Су қоймаларын жаңғырту, жаңа сорғы жүйелерін орнату, суды қайта пайдалану технологияларын енгізу
Техниканың ескіруі Жеңілдетілген несие арқылы заманауи техникалар сатып алу, лизингтік бағдарламаларды кеңейту
Жас мамандардың жетіспеушілігі Ауыл жастарына арналған гранттар, аграрлық мамандықтарға тегін оқу орындары, «Дипломмен ауылға» бағдарламасын кеңейту
Өнім өткізу нарығының тарлығы Азық-түлік сақтау қоймаларын салу, логистикалық хабтар ашу, ауыл өнімдерін цифрлық платформалар арқылы сату
Бәйдібек ауданы – Қазақстанның оңтүстігіндегі ауыл шаруашылығын дамытуға ең қолайлы аймақтардың бірі. Табиғи жағдайының қолайлылығы, халықтың ауылшаруашылыққа бейімділігі және мемлекеттік қолдаулардың жүйелі түрде көрсетілуі – бұл өңірдің аграрлық әлеуетін одан әрі арттыруға нақты мүмкіндік береді.
Болашақта аудан:
Агроинновациялар мен цифрландыруды енгізіп;
Экологиялық таза өнім өндіруге бет бұрып;
Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін маңызды өңірге айналуы тиіс.
Егін шаруашылығы – Қазақстанның ауыл шаруашылығындағы стратегиялық сала.
Егін шаруашылығы адамзат өмірінің негізін құрайтын, ауыл шаруашылығының ең көне және маңызды салаларының бірі болып табылады. Ол халықтың негізгі азық-түлігін қамтамасыз етіп қана қоймай, өнеркәсіп пен мал шаруашылығына шикізат берумен бірге, елдің экономикалық тұрақтылығы мен экспорттық әлеуетінің дамуына ықпал ететін стратегиялық сала ретінде саналады. Қазақстанның кең байтақ аумағы мен табиғи-климаттық жағдайлары егін шаруашылығын қарқынды әрі тұрақты дамытуға ерекше мүмкіндіктер туғызады.
Қазақстан үшін егін шаруашылығы — ауыл халқының негізгі күнкөріс көзі әрі экономиканың маңызды тірегі. Егін шаруашылығының дамуы елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады және ауылдық жерлердің әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал етеді. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен экспорттау арқылы Қазақстан жаһандық агроөнеркәсіптік нарықта өз орнын нығайтуға ұмтылады.
Егін шаруашылығының құрылымы мен негізгі бағыттары
Қазақстандағы егін шаруашылығы бірнеше негізгі бағыттарды қамтиды, олардың әрқайсысы халықтың азық-түлік қажеттілігін қанағаттандырумен қатар, өнеркәсіптік өңдеу салаларына шикізат ретінде қызмет етеді:
Дәнді және дәнді-бұршақты дақылдар: бидай, арпа, жүгері, сұлы, бұршақ және т.б. Бидай – Қазақстанның негізгі дәнді дақылы, әлемдегі ең ірі экспорттаушылардың бірі болып табылады.
Майлы дақылдар: күнбағыс, зығыр, соя, мақсары.
Көкөніс және бақша өнімдері: сәбіз, картоп, пияз, қызанақ, қияр, қауын-қарбыз.
Техникалық дақылдар: мақта, қант қызылшасы, темекі.
Жем-шөп дақылдары: жоңышқа, судан шөбі, арпа және басқалары.
Бұл бағыттар ауыл шаруашылығының әртүрлі салаларына қажетті шикізатпен қамтамасыз етуге бағытталған.
Қазақстандағы егін шаруашылығының даму ерекшеліктері
Қазақстанның географиялық және климаттық жағдайлары әр өңірде егін шаруашылығының түрлі бағыттарын дамытуды талап етеді. Мысалы:
Солтүстік, орталық және шығыс аймақтарда негізінен дәнді дақылдар өсіріледі.
Оңтүстік және оңтүстік-батыс өңірлерде көкөніс-бақша дақылдары, жеміс-жидек және техникалық дақылдарды өсіруге қолайлы климаттық жағдайлар қалыптасқан.
Егін шаруашылығының дамуына 2020 жылдан бастап цифрландыру және инновациялық технологияларды енгізу бағытындағы маңызды өзгерістер ықпал етуде. Дәлірек жоспарлау, топырақтың және ауа райының жағдайын бақылау арқылы егіншілік тиімділігі артуда, табиғи ресурстарды үнемдеу жолдары белсенді қолданылуда.
Заманауи технологиялар мен инновациялар
Қазіргі уақытта егін шаруашылығында дәстүрлі әдістермен қатар, төмендегідей заманауи агротехнологиялар кеңінен қолданылады:
Дәлме-дәл егіншілік: GPS және дрондар арқылы топырақтың жағдайын, ылғалдылығын бақылап, тыңайтқыштарды тиімді пайдалану.
Тамшылатып суару және жаңбырлатқыш жүйелер: су ресурстарын үнемдеп, суару тиімділігін арттыру.
Биологиялық тыңайтқыштар мен гербицидтер: экологиялық таза өнім өндіруге мүмкіндік береді.
Тұқымды жақсарту: жоғары өнімділік пен ауруға төзімді тұқымдарды енгізу.
Цифрлық технологиялар: егін егу, өсіру және жинау процестерін автоматтандыру.
Бұл технологиялар ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігін арттыруға, шығындарды азайтуға және өнім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.
Егін шаруашылығының өзекті мәселелері
Қазақстандағы егін шаруашылығында бірнеше маңызды мәселелер бар:
Климаттық өзгерістер: жауын-шашынның азаюы мен құрғақшылық өнім көлеміне кері әсер етеді.
Су ресурстарының жетіспеушілігі: суармалы жерлердің көлемін сақтау және арттыру үшін су ресурстарын тиімді пайдалану қажет.
Техника мен технологиялардың жетіспеушілігі: ауыл шаруашылығында кейбір өңірлерде ескі техника қолданылады.
Сапасыз тұқымдар мен тыңайтқыштар: өнімнің сапасына және көлеміне теріс ықпал етеді.
Квалификациялы кадрлардың тапшылығы: агрономдар мен механизаторлардың саны мен сапасын арттыру қажеттілігі.
Мемлекеттік қолдау және бағдарламалар
Қазақстан үкіметі егін шаруашылығын дамытудың маңыздылығын ескере отырып, саланы жан-жақты қолдау үшін бірқатар бағдарламалар мен жобаларды жүзеге асыруда. Негізгі бағыттар мен шаралар:
1. «Агробизнес-2020» бағдарламасы
Мақсаттары: агроөнеркәсіп кешенінің қаржылық тұрақтылығын арттыру, мемлекеттік қолдау жүйесін жетілдіру, технологиялық жаңғырту.
Нәтижелері: техника паркін жаңарту, субсидия көлемін ұлғайту, жеңілдетілген несие беру.
2. «АӨК-2021–2025» ұлттық жобасы
Мақсаттары: еңбек өнімділігін 2,5 есеге арттыру, экспорт көлемін ұлғайту, су үнемдеу технологияларын кеңінен енгізу.
Арнайы шаралар: энергия тиімділігі жоғары техникаға субсидия, сапалы тұқым мен тыңайтқышқа жеңілдіктер, суармалы жерлерді 3 млн гектарға дейін ұлғайту.
3. Субсидиялау жүйесі
Тыңайтқыштар мен пестицидтердің құнын 50%-ға дейін жабу.
Тұқымға және техникаға субсидиялар.
Су үнемдеу технологияларына арнайы қолдау.
4. «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасы
Ауыл шаруашылығын, соның ішінде көкөніс және бақша дақылдарын дамытуға жеңілдетілген несиелер беру.
5. «Ауыл – ел бесігі» жобасы
Ауылдық инфрақұрылымды дамыту арқылы аграрлық салаға мамандар тарту мен ауыл шаруашылығын қолдау.
Қосымша қолдау:
Агроөнеркәсіпке инвестиция тарту.
Цифрлық технологиялар мен спутниктік бақылау жүйелерін енгізу.
Агротехникалық кеңестер мен оқыту.
Егін шаруашылығының болашағы мен дамуы
Қазақстандағы егін шаруашылығының тұрақты дамуы үшін келесі шаралар аса маңызды:
Климатқа бейімделген дақылдарды енгізу – құрғақшылыққа төзімді жаңа сорттарды дамыту.
Су үнемдеу технологияларын кеңінен қолдану – тамшылатып суару және жаңбырлату жүйелерін тарату.
Органикалық және экологиялық таза өнім өндірісін дамыту – экологиялық стандарттарға сай егіншілік жүргізу.
Жер ресурстарын сақтау және топырақ эрозиясын алдын алу – тұрақты агротехникалық әдістерді енгізу.
Агроэкспортты кеңейту – өнімнің сыртқы нарықтарға шығуын қамтамасыз ету.
Жас аграр мамандарды қолдау және аграрлық білім беру жүйесін жетілдіру.
Егін шаруашылығы – Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, экономиканың маңызды саласы әрі ауыл халқының тұрмыс сапасын арттырудың негізі. Мемлекеттік қолдау мен заманауи технологияларды енгізу арқылы бұл сала тұрақты дамып, ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорттық әлеуеті артады. Егін шаруашылығын кешенді түрде дамыту – Қазақстанның агроөнеркәсіп кешенін жаңа деңгейге көтеріп, әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мүмкіндік береді.
Бәйдібек ауданының ауыл шаруашылығы – ел экономикасының маңызды бөлігі ғана емес, сонымен қатар ауылдық тіршіліктің іргетасы, ұлттық болмыстың негізі болып қала береді. Бұл саланы дамыту – еліміздің болашағына жасалған нақты, әрі стратегиялық маңызды қадам.
