Қазақстанның су қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағытында тағы бір тың қадам жасалды. Түркістан облысының Мақтаарал ауданында Қазақ су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты (ҚазСШҒЗИ) мамандары құбырсыз су көтеру технологиясының далалық сынақтарын бастап кетті. Бұл – соңғы жылдары су жетіспеушілігі мен энергетикалық шығындардың артуына байланысты өзекті мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық жобалардың бірі.
Технологияның негізгі мақсаты – шығынды азайту және тиімділікті арттыру
Жаңа әдістің басты ерекшелігі – жерасты суын көтеру процесінде дәстүрлі құбырлардың мүлдем қолданылмауы. Ғалымдардың айтуынша, бұл тәсіл тік дренаж ұңғымаларын салу мен пайдалану барысында кететін шығындарды айтарлықтай қысқартуға мүмкіндік береді.
Классикалық әдісте ұңғыма ішіне қымбат металл немесе пластик құбырлар түсіріліп, олар арқылы сорғы суды жоғары шығарады. Ал жаңа технологияда су тікелей ұңғыма бойымен көтеріледі, бұл өз кезегінде:
құбырларды сатып алу мен тасымалдауға кететін шығындарды толық жояды;
монтаждау және бөлшектеу жұмыстарын айтарлықтай жеңілдетеді;
сорғыны ауыстыру не жөндеу уақытын қысқартады;
гидравликалық кедергілердің азаюы есебінен энергия тұтынуды төмендетеді.
ҚазСШҒЗИ өкілдерінің айтуынша, су қысымының жоғалуы төмендегендіктен, электр энергиясын тұтыну шамамен 20%-ға дейін қысқарады. Бұл әсіресе суару маусымында электр энергиясын көп пайдаланатын шаруашылықтар үшін өте маңызды.
Сынақтар «Қазсушар» нысандарында жүргізілуде
Қазіргі таңда жаңа үлгідегі жабдықтар «Қазсушар» РМК Түркістан филиалына қарасты диаметрі 426 мм болатын ұңғымада орнатылып, белсенді сынақтан өтуде. Бұл сынақ алаңы өңірдің гидрогеологиялық жағдайына байланысты таңдалған: Мақтаарал ауданы – ағынды ирригациялық жүйелер мен дренаждық желілер кең таралған өңірлердің бірі.
Тек сынақ жүргізумен шектелмей, институттың сарапшылары филиал қызметкерлеріне арналған арнайы оқу семинарын өткізіп, жабдықты қолдану ережелерін, монтаждау және бөлшектеу технологиясын жан-жақты түсіндірді. Бұл болашақта технологияны жаппай енгізуге қажетті мамандар базасын қалыптастыру үшін маңызды қадам.
Әртүрлі өлшемдегі ұңғымаларға арналған жабдық әзірленді
ҚазСШҒЗИ мамандары диаметрі әртүрлі ұңғымаларда жұмыс істеуге бейімделген жабдық үлгілерін дайындап қойған. Атап айтқанда, 219, 273, 324, 377 және 426 мм аралығындағы ұңғымалар үшін техникалық құжаттамалар әзірленіп, пилоттық үлгілері дайындалған. Бұл Қазақстанның бүкіл суармалы аймақтарында жаңа технологияны қолдануға мүмкіндік береді.
Экономикалық тиімділік расталса – технология кең қолданысқа енеді
Сынақтардың басты мақсаты – тәжірибелік үлгінің тиімділігін нақты жағдайларда бағалау. Егер зертханалық және далалық сынақтар нәтижесінде экономикалық тиімділік дәлелденсе, құбырсыз су көтеру жүйесі ауыл шаруашылығында, елді мекендерді ауыз сумен қамтамасыз ету жүйелерінде, сондай-ақ агроөнеркәсіп кешенінің кәсіпорындарында кеңінен енгізілуі мүмкін.
Қазақстан үшін бұл үлкен өзгеріс болмақ. Себебі елдегі көптеген ұңғымалар ескірген, олардың көпшілігі жөндеуді қажет етеді, ал жаңа құбырлар сатып алу – қымбат әрі уақытты көп талап етеді. Жаңа технология осы проблемаларды шешуге ықпал етуі тиіс.
Сарапшылар пікірі: отандық баламасы жоқ инновация
Жоба жетекшісі Тимур Устабаевтың айтуынша, әзірге Қазақстанда осындай құрылғылар өндірілмейді және қолданылмайды. Әлемдік тәжірибеде де дәл осы тәсілге тең келетін дайын шешімдер жоқ. Сондықтан бұл технологияны отандық ғылыми-зерттеу институтының бірегей әзірлемесі деуге толық негіз бар.
Устабаевтың айтуынша:
«Құбырсыз су көтеруге арналған технологиялық жабдықтар жиынтығы ведомстволық қабылдау сынақтарынан сәтті өтті. Бұл технологияны қолдану арқылы сорғы қондырғысының металл шығыны мен жалпы салмағы 50%-ға дейін азаяды. Ал сұйықтықтың бір көлемін айдауға жұмсалатын электр энергиясы 20%-ға дейін үнемделеді. Сонымен қатар судың ластану немесе жұқтыру қаупі толық жойылады», – дейді сарапшы.
Судың ластану қаупінің жойылуы – ауыл шаруашылығында, әсіресе жеміс-жидек пен көкөніс өсіретін шаруашылықтар үшін өте маңызды фактор. Құбырсыз технологияда судың сыртқы әсерлермен жанасу ықтималдығы азайып, оның сапасы мен қауіпсіздігі жоғары деңгейде сақталады.
Су қауіпсіздігі мәселелерін шешуге бағытталған қадам
Қазақстан климаттық өзгерістерге байланысты су тапшылығын айқын сезініп келе жатқан елдердің қатарында. Оңтүстік өңірлерде суару жүйелерін жаңғырту, дренаж-жерасты су шаруашылығын тиімді басқару – стратегиялық маңызды міндет.
ҚазСШҒЗИ әзірлеген жаңа технология осы бағыттағы кешенді шаралардың маңызды бөлігіне айналуы мүмкін. Ол су көтеру жүйелерін арзан, қарапайым және тиімді ету арқылы ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыруға ықпал етеді.
Мақтаарал ауданында басталған құбырсыз су көтеру технологиясының сынақтары еліміздің су шаруашылығы саласын жаңа деңгейге шығаруы ықтимал. Егер тиімділігі расталса, жоба тек Түркістан өңірінде ғана емес, Қазақстанның барлық суармалы аймақтарында кеңінен қолданылуы мүмкін.
Бұл – отандық ғылым мен өндірістің нақты қажеттіліктерге бағытталған табысты үлгісі. Су көтерудің дәстүрлі жүйесіне балама ұсынған бұл технология алдағы уақытта ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыруға, шығындарды азайтуға және энергетикалық ресурстарды үнемдеуге үлкен үлес қосады.
