Созылып кербез жатқан қазақтың Ұлы даласының табиғаты қандай бай болса, ол небір аңыз бен шежіреге, адам таңғаларлық таңғажайып кереметтерге де толы. Сондай бір кереметі мол өңірдің бірі – қазыналы Қаратау аймағы. Бұл аймақты көпшілік «киелі мекен» деп орынды атайды. Өйткені бұл өңір тұнып тұрған тарих. Бір ғана Оңтүстік Қазақстан облысының Бәйдібек ауданының аумағында Бәйдібек баба, Сары бәйбіше, ел аналары Домалақ пен Зеріп ана және олардың бірнеше ұрпағы мәңгілік тыныштық құшағында жатқанын, олардың бастарына әсем кесенелер тұрғызылғанын құлағы түрік көпшілік жақсы біледі. Оларға баратын даңғыл жол жылдың төрт мезгілінде де суыған емес: қысы-жазы ағылып келіп, баба мен аналардың рухтарына құран бағыштап, зиярат етіп жүрген көпшілікті көруге болады.
Түркістан облысы, Бәйдібек ауданындағы Кеңестөбе ауылынан 5 шақырымдық жерде Ақмешіт үңгірі орналасқан. Түркістан облысында бүкіл Қазақстан үшін мағызды орындар орналасқан, олардың бірі – жұмбақ Ақмешіт немесе Ақмешіт-әулие үңгірі.
Ақмешіт үңгірі, қазақ тілінен аударғанда “ақ мешіт” дегенді білдіреді, мәні бойынша табиғаттың өзі жаратқан ғибадатхана болып табылады. Ол Түркістан облысы Кеңестөбе ауылынан бес шақырым жерде, Шымкенттен 150 шақырым жерде орналасқан. Бұл жер ежелгі дәуірден бері құрметтелген – бұл керемет атмосфераның, сөзсіз эмоциялардың, таңғажайып атмосфераның және тіпті ерекше климаттың арқасында.
Ақмешіт үңгірі ежелгі уақыттан-ақ белгілі болған. Үңгірдің ішінде археологиялық қазбалар жүргізілген. Нәтижесінде мұнда ежелгі адамдардың мекендегенін растайтын жәдігерлер табылған. Бұл жер көне заманнан бері адамдардың паналау орны болғанын көрсетеді.
Ақмешіт үңгірі туралы аңыз-әңгімелер өте көп. Солардың бірі – Есіркеп Қойгелді батырға қатысты айтылған аңыз. Батыр қалмаққа қарсы жорыққа шығарда кенеттен нөсер жауып кетеді. Он мыңнан астам сарбаз пана іздеп, осы үңгірге түседі де, таңғы намазға жығылыпты. Атауы жоқ үңгірді жауынгерлердің бірі батырдың есімімен атауға ұсыныс тастайды. Алайда Есіркеп Қойгелді батыр бұл ұсынысқа үзілді-кесілді қарсылық танытады.
«Бұл Қаратаудың қасиеті дарыған таудың етегі. Бізді және астымыздағы аттарымызды жаңбырдан қорғап қалды. Сәждеге жығылып, намаз оқуымызға мүмкіндік берді. Үңгір ішіндегі тастары да ақ ұлпадай әппақ, керемет әсер қалдырады. Мұның қасиеттілігі сол шығар, сондықтан оны «Ақмешіт» деп атайық» депті. Міне, содан бері қасиетті орын ұрпақтан-ұрпаққа Ақмешіт деп аталып кетіпті.
Енді бір аңызда көне заманда бұл зұлым айдаһардың үңгірі болған деп айтылады. Ол адамдар мен малға шабуыл жасапты. Айдаһар шықпақ болып қанатын жайғанда үңгірдің аузын бұзып кеңейтіп отырған-мыс. Бір күні осы өңірге Сүлеймен пайғамбар келіп, айдаһарды шынжырлап тастайды. Осыдан кейін аждаһаның қанша жыл өмір сүргені туралы аңыздар ештеңе айтпаса да, ұйықтаған жері сақталып қалған. Бұл — үңгірдің ортасындағы күн түсетін дөңнің үсті болған дейді.
1973 жылы Мәскеуден келген геологтар үңгір метеоридтың түсуінен пайда болған деген жорамал жасаған. Тарихшылардың зерттеуінше, үңгір тастары Энеолит дәуірінде қалыптасқан әктастан тұрады. Ол Орта Азиядағы ең үлкен үңгірлердің қатарына еніпті. Ғалымдар табиғаты ерекше орынды зерттеу жұмыстарын әлі де жалғастырып келе жатыр. Айта кетерлігі, үңгірдің қай ғасырда пайда болғаны туралы әлі күнге дейін нақты дәлел жоқ.
Ерекше көрінісімен келушілерді таң қалдыратын орын қыратты беткейде орналасқан. Оған түсу тереңдігі 10-12 метр. Ол үшін темір баспалдақ орнатылған. Үңгірдің ауызы 200 шаршы метрге жуық. Ал іші 1 гектардан аса жерді алып жатыр. Үңгір төбесінің биіктігі 32-35 метрді құрайды, ұзындығы — 162 метр, ені 64 – метр. Үңгір ішіне күн сәулесі батыстан тек кешқұрым уақытта ғана түседі.
Оның ішкі көрінісі өте таңқаларлық – кейбір нүктелерден олар киіз үйдің шаңырағына ұқсайды, ал екінші жағынан тұмарға ұқсас, тұмарға арналған дәстүрлі қазақ корпусы. Үңгірдің акустикасы шынымен ерекше: егер сіз бұрыштардың бірінде тұрып, бүкіл дауыспен сөйлесеңіз, оның басқа бұрышында сізді ешкім естімейді.
Үңгірдің кеңістігі шашыраңқы, жұмсақ жарықпен жарықтандырылған. Кейде жартастағы тесіктерден су тамшылайды, ал мұнда арнайы микроклимат орнайды: қыста ол жылы, ал жазда ол сыртынан қарағанда салқын болады. Сонымен қатар, үңгірдің айналасында ағаштар өспейді, бірақ жер асты залының жиырма метрлік тереңдігінде кішкентай бақша өзінің экожүйесімен, бірнеше ескі тұттың нағыз тірі бұрышымен өмір сүреді және дамиды. Олардың жапырақтары, тікелей күн сәулесінен қорғалған, ерекше жарқын, қаныққан түске ие, оны сырттан табуға болмайды, сонымен қатар онда құстар мен жабайы көгершіндер тұрады.Үңгірдің бір кереметі, ондағы ауа температурасы қысы-жазы 18-20 градус жылылықты көрсетіп тұрады.
Бәйдібек аудандық әкімдігінің туризм мамандарының айтуынша, үңгір ішінде 15 минуттан аса жүрген адамның қан қысымы өз қалпына келіп, жүйкесі тыныштық табады екен. Ал жарты сағаттай аралаған адамның денесі жаман энергиядан толықтай тазарғаны анықталған. Ел арасында аталған үңгірдің тіл, көз, дуа сынды жағымсыз энергетикадан тазартатыны туралы сенім бар. Сонымен бірге мұнда перзент сүюді армандайтын ерлі-зайыптылар, ауруынан айығуды тілеген адамдар да келеді. Олар тілектерін тілеп, дұғаларын оқып болған соң, тастарды бірінің үстіне бірін қалап кетуді әдетке айналдырған. Бұл «дұғам тез қабыл болса екен» деген тілектен шыққан екен.
Үңгірде шырақшы бар. Ол зиярат етушілерге үңгірді таныстырып, құран бағыштап береді.
Бұл арнайы зерттеу қорытындысымен дәлелденген көрінеді. Айта кетерлігі, тарихи деректерде Ақмешіт құлшылық және құрбан шалу орны болғаны айтылады.
Ақмешітке келушілер саны жыл сайын артып отыр. Бірақ, олардың саны туралы нақты дерек жоқ. Тек болжам ғана. «Тарихи-табиғи мұраны қорғау және пайдалану орталығы» мекемесінің жүргізген жұмыстары бойынша, үңгірге жылына жүз мыңнан аса адам ниет етіп кетеді екен.
Үңгірге жыл сайын көптеген туристер келеді. Мұнда олар керемет көрінісін тамашалап қана қоймай, ішкі құрылымын зерттеуге мүмкіндік алады. Салқын әрі таза ауа, әсіресе, жазғы уақытта адамды сергітуге жақсы әсер етеді. Олардың көбі өз отандастарымыз болса, қалғаны Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан елдерінен арнайы іздеп келіп, тілек тілейтіндер.
Үңгірдің ішіндегі әктас қабаттары, сталактиттер мен сталагмиттер табиғи сұлулықтан сыр шертеді. Жарық сәуле мен көлеңкелер оның көркемдігін арттыра түседі.
